Stefan Wincenty Frelichowski, druh Wicek (1913–1945), błogosławiony, harcerz, wikariusz parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu.
Ur. 22 I w Chełmży, był synem Ludwika (1883–1957), właściciela piekarni, sekretarza Stow. Kupców Katolickich w Chełmży, członka Komisji Kwalifikacyjnej Cechu Piekarsko-Cukierniczego w Grudziądzu, i Marty z Olszewskich (1886–1965). Miał rodzeństwo: Czesława (1909–1930), studenta prawa Uniw. Pozn., Leonarda (1911–1940), Eleonorę (ur. 1916), Stefanię (ur. 1919) i Marcjannę Martę (1926–2003), zamężną Jaczkowską.
W r. 1919 rozpoczął S. naukę w szkole powszechnej w Chełmży; od 1 IX 1923 uczył się tamże w Państw. Gimnazjum Humanistycznym. Dn. 21 III 1927 wstąpił w Chełmży do 2. drużyny harcerskiej im. Zawiszy Czarnego, t.r. złożył przyrzeczenie harcerskie (26 VI) i uczestniczył w zlocie Chorągwi Pomorskiej ZHP w Toruniu z okazji 10-lecia miejscowej 1. drużyny harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki. Od 26 V t.r. należał do gimnazjalnej Sodalicji Mariańskiej, której moderatorem i prefektem był ks. Feliks Baniecki. W r. 1928 ukończył z wynikiem dobrym kurs dla drużynowych w Horoszowej (woj. tarnopolskie). W r.n. reprezentował Chorągiew Pomorską na II Zlocie Narodowym Harcerstwa w Poznaniu. W tym czasie rozpoczął pisanie pamiętnika (Pamiętnik. Zapiski kleryka 1929–1939, W. 2000, Pamiętnik, Tor. 2003). W l. 1930–1 był drużynowym 2. drużyny harcerskiej im. Zawiszy Czarnego w Chełmży i równocześnie prezesem gimnazjalnej Sodalicji Mariańskiej. Dn. 26 VI 1931 otrzymał świadectwo dojrzałości, następnie odbył rekolekcje w klasztorze paulińskim na Jasnej Górze w Częstochowie, które przyczyniły się do ugruntowania jego powołania kapłańskiego.
Jesienią 1931 wstąpił S. do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. Należał do seminaryjnego Koła Charytatywnego Kleryków oraz do Starszoharcerskiego Zrzeszenia Kleryków, którego w l. 1933–6 był komendantem; kierował harcerstwem w Collegium Marianum w Pelplinie oraz w tamtejszej szkole powszechnej. W r. 1934 wziął udział w szkoleniowym obozie dla kleryków-harcerzy w Ardżeluży koło Worochty, prowadzonym przez naczelnego kapelana ZHP harcmistrza Mariana Luzara; zaliczył wtedy próbę podharcmistrzowską. Podczas Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskiego w Spale (pow. rawski), 22 VII 1935, zaliczył próbę na stopień harcerza Rzpltej. Jako seminarzysta interesował się liturgiką, ruchem abstynenckim i akcją misyjną. W czasopiśmie liturgicznym „Mysterium Christi” (R. 7: 1935/6 nr 7/8) zamieścił pogadankę Znaczenie „Przemienienia” w szkole ofiary. Dn. 3 VI 1936 uczestniczył w I Diecezjalnym Kongresie Miłosierdzia w Pelplinie i wygłosił referat Aktualność i zadania Bractw Wstrzemięźliwości („Mies. Diec. Chełmińskiej” R. 79: 1936 nr 6). Był też autorem artykułu Wspomaganie misji zagranicznych wobec dzisiejszych potrzeb krajów (tamże R. 80: 1937 nr 4). Dn. 14 III 1937 w katedrze pelplińskiej otrzymał z rąk bp. chełmińskiego Stanisława Wojciecha Okoniewskiego święcenia kapłańskie. Objął obowiązki kapelana i osobistego sekretarza bp. Okoniewskiego; w r. 1938 towarzyszył mu na Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym w Budapeszcie. Dn. 2 VII t.r. został mianowany wikariuszem parafii Wniebowzięcia NMP w Toruniu, której proboszczem był prałat Franciszek Jank. Pełnił także obowiązki prefekta Filii (przy ul. Henryka Sienkiewicza) I Państw. Liceum i Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wg ks. Kazimierza Kraśniewskiego odprawiał nabożeństwa w niedziele i święta kościelne także w podtoruńskich Rozgartach. Jednocześnie był kapelanem Chorągwi Pomorskiej ZHP i działał w kierownictwie jej Wydz. Starszoharcerskiego. Redagował t.r. „Wiadomości Kościelne Parafii Najświętszej Marii Panny w Toruniu” oraz pierwszy numer biuletynu „Zew Starszego Harcerstwa Chorągwi Pomorskiej”. Dn. 13 I 1939 zapisał się na studia zaoczne na Wydz. Teologicznym UJK; wybuch wojny udaremnił podjęcie nauki.
Po wkroczeniu w r. 1939 Niemców do Torunia, S. wraz z proboszczem i wikariuszami został osadzony 11 IX t.r. w toruńskim więzieniu «Okrąglaku», ale po dwóch dniach zwolniony. Dn. 17 lub 18 X ponownie go zatrzymano i uwięziono w toruńskim VII Forcie. Organizował tam wspólne modlitwy wieczorne, różaniec i inne praktyki religijne, a także opiekował się chorymi i słabymi; przez współwięźniów nazywany był «Wickiem». Dn. 10 I 1940 został wywieziony do obozu przejściowego w Nowym Porcie Gdańskim, a kilkanaście dni później przeniesiony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie (obecnie Sztutowo) koło Gdańska, skąd przez pewien czas był kierowany do pracy w kamieniołomach w Grenzdorf (obecnie Wieś Graniczna). W Wielki Czwartek 21 III t.r., w tajemnicy przed władzami obozowymi, odprawił mszę św., a w Wielkanoc 24 III rezurekcję. Dn. 9 IV przewieziono S-a do obozu w Sachsenhausen, gdzie w obozowej kostnicy ewidencjonował zmarłych więźniów. Od 13 XII był więziony w obozie w Dachau (nr ewidencyjny 22492); organizując tam potajemnie modlitwy i spotkania religijne, stał się ojcem duchowym dla innych uwięzionych kapłanów i świeckich. Od r. 1942 pracował w szpitalu obozowym, co ułatwiało mu kontakt z więźniami najbardziej potrzebującymi posługi duszpasterskiej. Gdy w r.n. władze obozowe zezwoliły na dostarczanie więźniom paczek żywnościowych, S. wraz z księżmi Bernardem Czaplińskim i Józefem Jasińskim, powołał obozową «Caritas» w celu rozdzielania żywności i lekarstw. Opiekował się przebywającymi w obozie klerykami i wg Wiesława Jana Wysockiego, w 2. poł. r. 1944 zainicjował dla nich kurs filozoficzno-teologiczny. Podczas epidemii tyfusu, mimo zakazu kontaktu z chorymi więźniami, niósł im pomoc i posługę duszpasterską. Zmarł 23 II 1945 na tyfus połączony z zapaleniem płuc. Za przyzwoleniem władz obozowych jego ciało przykryte prześcieradłem zostało wystawione na widok publiczny w obozowym szpitalu; student medycyny Stanisław Bieńka zdjął wówczas gipsową maskę pośmiertną oraz odciął, jako relikwie, dwa palce. Zwłoki S-a spalono w krematorium. Maskę z zagipsowanym jednym palcem zakopano w przyobozowej plantacji. Ks. Czapliński z werbistą Marianem Żelazkiem sporządzili rękopiśmienną księgę pamiątkową o S-ie pt. „Z Chrystusem do zmartwychwstania”. Po wyzwoleniu obozu przez wojska amerykańskie, 29 IV 1945, Czapliński przywiózł relikwie do Polski (maskę przekazał rodzicom S-a).
W r. 1948 został S. pośmiertnie odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. T.r. w „Orędowniku Diecezji Chełmińskiej” ukazał się jego artykuł Chrzest św. w życiu parafii (R. 4 nr 1). Dn. 15 III 1961 bp chełmiński Kazimierz Józef Kowalski zwrócił się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o zgodę na wszczęcie procesu informacyjnego. Po otrzymaniu 7 III 1963 pozytywnej odpowiedzi rozpoczęto zbieranie materiałów świadczących o heroiczności cnót S-a. Dn. 23 III 1985 relikwię (jeden palec) umieszczono w ścianie nawy bocznej kościoła Wniebowzięcia NMP w Toruniu, gdzie wmurowano też pamiątkowe epitafium. W r. 1994 dla uczczenia pamięci S-a przyznano mu Srebrny Krzyż Zasługi ZHP. Dn. 26 I t.r. bp toruński Andrzej Suski przejął prace procesowe z diec. chełmińskiej; zostały one uroczyście zakończone 18 II 1995 w kościele Wniebowzięcia NMP w Toruniu. Dn. 7 VI 1999 w Toruniu papież Jan Paweł II ogłosił S-a błogosławionym. Dn. 18 IX t.r. wybrano S-a na patrona Polskiej Misji Katolickiej w Neumünster-Itzehoe w Niemczech; 23 III 2001 nadano jego imię parafii Wniebowzięcia NMP w Toruniu (jako drugie wezwanie); 22 II 2003 ogłoszono S-a patronem wszystkich organizacji harcerskich w Polsce.
Imię S-a nosi Wyższe Seminarium Duchowne w Toruniu oraz położony nieopodal plac; na grobowcu rodzinnym na toruńskim cmentarzu św. Jerzego umieszczono jego epitafium. W Chełmży nazwano imieniem S-a jedną z ulic oraz wmurowano tablice pamiątkowe: w kościele św. Mikołaja (1979) i na rodzinnej kamienicy przy ul. Chełmińskiej 13 (1994).
Wizerunek pędzla Edmunda Wadowskiego z r. 1998 w bocznym ołtarzu kościoła Wniebowzięcia NMP w Tor.; – Hagiografia pol., I 352–65; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Red. S. Gierszewski, Gd. 1992 I; Toruński słownik biograficzny, Red. K. Mikulski, Tor. 1998 I (fot.); – Internetowy serwis Katol. Agencji Inform., 18 II 2003 (www.andrzej.ekai.pl/ekai/serwis/?MID=4340, fot.), 22 II 2003 (www.andrzej.ekai.pl/ekai/serwis/?MID=4373); Katalog prac doktorskich i magisterskich ATK i Uniw. Kardynała S. Wyszyńskiego (UKSW) sporządzony przez UKSW w W. (www.biblioteka.uksw.edu.pl/splendor/pmd.htm); – Bielicki I., Powiat toruński, w: Kościół katolicki w latach 1939–1945 na terenach obecnej diecezji toruńskiej, Red. S. Kardasz, Tor. 1996 I 95, 100–2; Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, Red. tenże, Tor. 1995 V 33, 42; Domagała J., Ci, którzy przeszli przez Dachau, W. 1957 s. 103, 263; Domasłowski J., Jarzewicz J., Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu, Tor. 1998 s. 25; Durczewski J., Druh Wicek – ostatni kapelan Chorągwi Poznańskiej, „Studia Pelplińskie” T. 27: 1998 s. 177–82 (fot.); tenże, Być człowiekiem to wciąż przezwyciężać siebie. Harcerska droga ks. phm. Stefana Wincentego Frelichowskiego, w: Śladami lilijki w grodzie Kopernika, Red. L. J. Welker, Tor. 2002 s. 87–100 (fot.); Fakty z życia, Red. J. Król, W. 1973 s. 100–4; Formella Z., Sługa Boży – ks. phm. Stefan Wincenty Frelichowski (1913–1945), „Instruktor” T. 6: 1999 nr 45/46; Frąckowski B., Grób kości ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego w kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu, „Z Dziejów Tor.” 1986 nr 7 s. 1–3; Jacewicz–Woś, Martyrologium duchowieństwa, I–IV; Kurlenda P., Działalność społeczno-polityczna Kościoła katolickiego w Toruniu i Podgórzu (1920–1939), Tor. 1997 s. 23, 120; Machnij S., Proces beatyfikacyjny ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego, w: Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, Red. S. Kardasz, Tor. 1994 I 73–9 (fot.); Mrówczyński J., Polscy kandydaci do chwały ołtarzy, Wr. 1997; Musioł T., Dachau 1933–1945, Kat. 1971; Padacz W., Z polskiej gleby, Kr. 1973 s. 261–5; Piszcz E., Apostoł obozów koncentracyjnych, „Tyg. Powsz.” R. 39: 1985 nr 19 s. 1–2; Podlaszewska K., Sługa Boży ks. Stefan Wincenty Frelichowski (1913–1945), Tor. 1998 (fot.); Rozynkowski W., Błogosławiony ks. Stefan Wincenty Frelichowski jako wychowawca w świetle własnych pism, „Paedagogia Christiana” R. 10: 2001 nr 1 s. 171–7; tenże, Kapłan Błogosławieństw: Błogosławiony ks. Stefan Wincenty Frelichowski, tamże R. 9: 2002 nr 2 s. 195–9; tenże, „Nie siedzę bezczynnie...”: błogosławiony ks. Stefan Wincenty Frelichowski przed wstąpieniem do seminarium, tamże R. 8: 2001 nr 2 s. 141–7; Walkusz J., Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918–1939, Pelplin 1992; Wysocki W. J., Bóg na nieludzkiej ziemi. Życie religijne w hitlerowskich obozach koncentracyjnych (Oświęcim–Majdanek–Stutthof), W. 1982 s. 63, 65; tenże, Zbudź człowieka gdziekolwiek na ziemi... Sylwetki religijne, Niepokalanów 1984 (fot.); Żyndor A., W kręgu pokory i świętości, „Katolik” R. 5: 1959 nr 36, 37; – „Druh Wicek naszym patronem”. Pielgrzymka Związku Harcerstwa Polskiego na Jasną Górę, Częstochowa 23–25 maja 2003, [b.m.w.] 2003; Gajdus W., Nr 20998 opowiada, Kr. 1962; Korszyński F., Jasne promienie w Dachau, P. 1957; Kozłowiecki A., Ucisk i strapienie. Pamiętnik więźnia 1939–1945, Kr. 1967; Kraśniewski K., Świadectwa o pedagogach, „Apostolstwo chorych” R. 70: 1999 nr 2 s. 11–12; Malak H. M., Klechy w obozach śmierci, Londyn 1961 I–II; Urbański A. Z., Wspomnienie więźnia numer 22237, „Tyg. Powsz.” R. 32: 1978 nr 35; – „Biul. paraf. p. wezw. Wniebowzięcia NMP i bł. Księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego w Tor.” 2003 nr 7, 2004 nr 8; „Nasza Rodzina” (Paryż) R. 26: 1970 nr 2; „Niedziela” dod. „Głos z Tor.” 1999 nr 45, 2003 nr 8; „Orędownik Diec. Chełmińskiej” R. 3: 1947 nr 6 (fot.), R. 29: 1978 nr 3/4; „Słowo. Dzien. Katol. Magazyn” R. 3: 1995 nr 7 (nr poświęcony S-owi, fot.); „Wrocł. Tyg. Katol.” R. 6: 1958 nr 32, R. 8: 1960 nr 14 (H. Kulpiński, fot.).
Edmund Piszcz